สมอไทย สมออัพยา (ภาคกลาง) สมอ (นครราชสีมา) มาแน่ (เชียงใหม่) หมาก
ถิ่นกำเนิดสมอไทย
สมอไทยเป็นพืชท้องถิ่นไทย มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทย และประเทศเพื่อนบ้าน อาทิ พม่า และลาว เป็นต้น รวมถึงเอเชียใต้ พบได้มากในป่าเต็งรัง และป่าเบญจพรรณ ในภาคกลาง อีสาน และภาคเหนือ ชาวธิเบตถือว่าสมอไทยคือ “ราชาแห่งยา”
ประโยชน์และสรรพคุณสมอไทย
- แก้บิด
- แก้ไข้
- ขับเสมหะ
- แก้โลหิตในอุทร
- แก้น้ำดี
- เป็นยาระบายชนิดรู้ถ่ายรู้ปิด
- แก้ลมป่วง
- แก้พิษร้อนภายใน
- แก้ลมจุกเสียด
- ถ่ายพิษไข้
- คุมธาตุ
- แก้ไอ เจ็บคอ
- ขับน้ำเหลืองเสีย
- แก้เสมหะเป็นพิษ
- แก้อาเจียน
- บำรุงร่างกาย
- แก้นอนสะดุ้งผวา ทำให้นอนหลับสบาย
- แก้ปวดเมื่อยตามร่ายกายตามข้อ
- แก้อ่อนเพลีย
- แก้ท้องผูก ชำระล้างเมือกมันในลำไส้
- แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ
- แก้โรคเกี่ยวกับน้ำดี
- แก้โรคท้องมาน
- แก้ตับม้านโต
- แก้สะอึก
- แก้ท้องร่วงเรื้อรัง
- แก้โลหิตในท้อง
- บำรุงหัวใจ
- ฟอกโลหิต แก้ประจำเดือนไม่ปกติ
- ช่วยเจริญอาหาร
- ขับลมในกระเพาะ ลำไส้
- ช่วยย่อยอาหาร
- โรคภูมิแพ้ หอบหืด
ลักษณะทั่วไปสมอไทย
ต้นสมอไทย ขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ผลัดใบ สูง 20 – 30 เมตร เรือนยอดกลมกว้าง เปลือกต้นขรุขระ สีเทาอมดำ เปลือกในสีเหลืองอ่อน เปลือกชั้นในมีน้ำยางสีแดง กิ่งอ่อนสีเหลืองหรือสีเหลืองแกมน้ำตาล มีขนคล้ายไหม เปลือกแตกเป็นสะเก็ดห่างๆ ยอดอ่อนมีขนสีน้ำตาลหนาแน่น
•ใบสมอไทย เป็นเดี่ยว เรียงตรงข้าม หรือเกือบตรงข้าม รูปไข่ถึงรูปไข่แกมรูปใบหอก หรือรูปรีกว้าง กว้าง 5 – 10 ซม. ยาว 11 – 18 ซม. ปลายใบมนหรือเป็นติ่งแหลมโคนกลมหรือกึ่งตัด หรือบางครั้งเบี้ยว ขอบเรียบแผ่นใบเหนียวคล้ายแผ่นหนัง ผิวด้านบนเป็นเงามันมีขนเล็กน้อย ผิวด้านล่างมมีขนคล้ายไหมถึงขนสั้นหนานุ่ม เมื่อแก่เกือบเกลี้ยง เส้นแขนงใบ ข้างละ 5 – 8 เส้น ก้านใบยาว 1.5 – 3 ซม. มีขนคล้ายไหม มีต่อม 1 คู่ ใกล้โคนใบ
• ดอกสมอไทย ออกเป็นช่อคล้ายช่อเชิงลดหรือช่อแยกแขนง มี 3 – 5 ช่อ สีขาวอมเหลือง มีกลิ่นหอมอ่อนๆ มักจะออกพร้อมๆ กับใบอ่อน ออกที่ซอกใบหรือปลายกิ่ง ยาว 5 – 8.5 ซม. ไม่มีก้านข่อดอก หรือก้านช่อดอกสั้น แกนกลางสั้นและเปราะ มีขนสั้นนุ่ม ดอกสมบูรณ์เพศขนาดเล็ก 0.3 – 0.4 ซม. ไม่มีกลีบดอก ส่วนบนเป็นรูปะถ้วยตื้นมีขนคลุมด้านนอก ใบประดับรูปแถบ ยาว 3.5 – 4 มม. ปลายแหลม มีขนสั้นนุ่มทั้งสองด้าน กลีบเลี้ยง 5 กลีบ สีขาวอมเหลือง โคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็นแฉก เกลี้ยง รูปคล้ายสามเหลี่ยม เกสรเพศผู้มี 10 กลีบเลี้ยง ก้านชูอับเรณู ยาว 3 – 3.5 มม. เกลี้ยง จานฐานดอกมีขนเกสรเพศเมียมีรังไข่เหนือวงกลีบ ก้านเกสรเพศเมีย ยาว 2 – 3.5 มม. รังไข่เกลี้ยง หมอนรองดอกมีพูและขนหนาแน่น
• ผลสมอไทย แบบผลผนังชั้นในแข็ง รูปรีหรือเกือบกลม กว้าง 2 – 2.5 ซม. ยาว 2.5 – 3.5 ซม.ผิวเกลี้ยง หรือมีสันตื้นๆ ตามยาว 5 สัน เมื่อแก่สีเขียวอมเหลือง หรือสีเขียวปนน้ำตาลแดง
• เมล็ดสมอไทย แข็ง มี 1 เมล็ด รูปยาวรี ออกดอกเดือนเมษายนถึงมิถุนายน ติดผลราวเดือนกันยายนถึงธันวาคม พบตามป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ป่าดิบแล้ง หรือพบตามทุ่งหญ้า ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับน้ำทะเลจนถึง ประมาณ 1000 เมตร
